در دنیای امروز، که ارتباطات بیسیم جزء جداییناپذیری از زندگی روزمره ما شده است، دکلهای اینترنت و مخابراتی نقشی حیاتی در اتصال ما به یکدیگر و به دنیای اطلاعات ایفا میکنند. از مکالمات تلفنی گرفته تا دسترسی به اینترنت پرسرعت، همگی مدیون زیرساختهایی هستند که این دکلها فراهم میآورند. اما با وجود این مزایای بیشمار، نگرانیهای فزایندهای نیز در مورد تأثیرات احتمالی امواج الکترومغناطیسی ساطعشده از این دکلها بر سلامت انسان مطرح میشود. آیا این نگرانیها مبنای علمی دارند؟ آیا دکل اینترنت ضرر دارد؟ این مقاله از احداث گستر با هدف ارائه یک بررسی علمی و جامع، به این پرسشها پاسخ میدهد و دیدگاههای مختلف، یافتههای تحقیقاتی و ضوابط موجود در این زمینه را تشریح میکند.
ماهیت امواج الکترومغناطیسی و دیدگاههای علمی
برای درک بهتر تأثیرات احتمالی دکلهای مخابراتی، ابتدا باید با ماهیت امواج الکترومغناطیسی و تفاوتهای آنها آشنا شویم. این امواج در طیف وسیعی از فرکانسها وجود دارند که هر کدام ویژگیها و تأثیرات متفاوتی بر محیط و موجودات زنده دارند.
طیف امواج: تفاوت فرکانسهای رادیویی و پرخطر
امواج الکترومغناطیسی شامل طیف گستردهای از انرژی هستند که از امواج رادیویی با فرکانس پایین تا اشعه گاما و ایکس با فرکانس بالا را در بر میگیرند. تفاوت اصلی و حیاتی در این طیف، میزان انرژی و قابلیت یونیزاسیون آنهاست. امواج یونیزهکننده مانند اشعه ایکس و گاما، انرژی کافی برای شکستن پیوندهای شیمیایی در سلولها و آسیب رساندن به DNA را دارند که میتواند منجر به سرطان و سایر بیماریها شود. در مقابل، امواج رادیویی و مایکروویو که توسط دکلهای مخابراتی ساطع میشوند، از نوع امواج غیر یونیزهکننده با فرکانس پایین هستند. این امواج انرژی کافی برای آسیب مستقیم به DNA را ندارند و تأثیر اصلی آنها بر بافتهای زنده، گرمایش است. با این حال، بحث بر سر این است که آیا حتی گرمایش اندک یا سایر مکانیسمهای غیرحرارتی میتوانند در بلندمدت اثرات سوئی بر سلامت داشته باشند یا خیر.
نظر سازمان بهداشت جهانی (WHO) و ابهامات موجود
سازمان بهداشت جهانی (WHO)، به عنوان یکی از معتبرترین مراجع بینالمللی در حوزه سلامت، به طور مداوم تحقیقات مربوط به امواج الکترومغناطیسی را رصد و ارزیابی میکند. موضع رسمی این سازمان این است که «تحقیقات گسترده انجام شده تاکنون هیچ ارتباط علی مستقیمی بین قرار گرفتن در معرض امواج الکترومغناطیسی سطح پایین از دکلهای مخابراتی و اثرات نامطلوب سلامتی مانند افسردگی، استرس یا سرطان را تأیید نکرده است.» با این حال، WHO اذعان دارد که تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد و امکان وجود «خطر بسیار کوچک» را رد نمیکند. این موضع نشاندهنده یک رویکرد محتاطانه و مبتنی بر شواهد است که در عین عدم تأیید قطعی ضرر، باب تحقیقات بیشتر را باز میگذارد.
در مقابل، برخی منتقدان و محققان نگرانیهایی را مطرح میکنند. به گفته ماگدا هاواس:
بیشتر تحقیقاتی که صورت میگیرد یا به طور مستقیم و یا غیرمستقیم از جانب صنایع بزرگ انجام میشود و آنها میتوانند انتخاب کنند که چه اطلاعاتی را در نزد عموم قرار بدهند. مسلم است که آنان از انتشار نتایجی که به ضررشان باشد اجتناب میورزند.
این دیدگاه بر لزوم شفافیت و استقلال تحقیقات تأکید دارد.
تأثیرات احتمالی بر سلامت انسان
با وجود موضع سازمان بهداشت جهانی، نگرانیهای عمومی و برخی مطالعات، تأثیرات احتمالی امواج دکلهای مخابراتی بر سلامت انسان همچنان یکی از موضوعات داغ و مورد بحث است. این نگرانیها طیف وسیعی از بیماریها و علائم را در بر میگیرد.
برخی از منتقدان و مطالعات غیررسمی، قرار گرفتن طولانیمدت در معرض امواج الکترومغناطیسی را با افزایش خطر ابتلا به موارد زیر مرتبط میدانند:
- تومورهای مغزی
- اختلال در عملکرد تیروئید
- مشکلات قلبی مانند آریتمی (ضربان نامنظم قلب)
- علائم حساسیت الکترومغناطیسی (EHS) مانند سردرد، خستگی مزمن، وزوز گوش، سرگیجه و مشکلات پوستی
اگرچه EHS به عنوان یک بیماری پزشکی شناختهشده توسط سازمانهای بهداشتی جهانی پذیرفته نشده است، اما علائم آن برای افراد مبتلا واقعی و آزاردهنده است.
نگرانیهای خاصی نیز در مورد تأثیر امواج بر زنان باردار و جنین مطرح میشود. اگرچه شواهد علمی قاطعی در این زمینه وجود ندارد، اما به دلیل حساسیت دوران بارداری، توصیه میشود که احتیاطهای لازم برای کاهش مواجهه با منابع امواج الکترومغناطیسی رعایت شود. با این حال، باید توجه داشت که تلفنهای همراه، به دلیل نزدیکی بیشتر به بدن و مغز در هنگام استفاده، اغلب به عنوان ریسک بالاتری نسبت به دکلها در نظر گرفته میشوند.
سید فرهود کاظمی در این باره میگوید:
تشعشعات مایکروویو انرژی را تحویل محیط میدهند که اگر از یک حد و چگالی افزایش یابد، ضررش صددرصد قابل انکار نیست. اما باید به این موضوع هم توجه کنیم که نور آفتاب هم ضرر دارد ولی به این معنی نیست که جلوی خورشید نرویم. نور خورشید هم یکی از امواج مایکروویو است.
این نقل قول نشان میدهد که هرچند امواج میتوانند مضر باشند، اما میزان و چگالی آنها اهمیت دارد و مقایسه با نور خورشید، درک بهتری از این موضوع ارائه میدهد.
قوانین، ضوابط و ساماندهی دکلها در شهر
با توجه به اهمیت سلامت عمومی و زیبایی شهری، نصب و راهاندازی دکلهای مخابراتی در ایران تحت نظارت و ضوابط خاصی قرار دارد. هدف از این مقررات، ایجاد تعادل بین نیاز به ارتباطات و حفظ سلامت شهروندان است.
ضوابط نصب دکلهای مخابراتی و فرآیند اخذ مجوز
نصب دکلهای مخابراتی در مناطق شهری، مستلزم رعایت چهار اولویت اصلی است: اولویت با فضای شهری، سپس زیبایی بصری، پس از آن سلامت شهروندان و در نهایت استحکام سازه. این اولویتبندی نشاندهنده اهمیت جامعنگری در فرآیند احداث است. برای نصب دکل، اپراتورها موظف به اخذ مجوز از شهرداری و همچنین تأییدیه از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هستند. این تأییدیهها تضمین میکنند که میزان تشعشعات در محدوده استاندارد قرار دارد و دکل از نظر فنی و ایمنی مطابق با ضوابط نصب شده است. به عنوان مثال، یکی از مقررات مهم، رعایت حداقل 30 متر فاصله آنتنهای BTS از پنجرههای ساختمانهای مسکونی است.
متأسفانه، گزارشها حاکی از آن است که تعداد قابل توجهی از دکلها، به ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران، بدون مجوزهای لازم فعالیت میکنند. به عنوان مثال، در یک دوره، حدود 5000 دکل غیرمجاز در تهران گزارش شده است. ارزیابیهای اخیر نشان داده که بیش از 20 درصد از سایتها رد شده و 40 درصد نیاز به اصلاحات داشتهاند که بر اهمیت نظارت دقیق و مستمر تأکید میکند.
نصب دکل در پشت بام و منازل: حقوق و مسئولیتها
نصب دکلهای مخابراتی بر روی پشت بام ساختمانها یا در محوطه منازل مسکونی، شرایط خاص خود را دارد. در چنین مواردی، علاوه بر مجوزهای شهرداری و بهداشت، رضایت کتبی تمامی مالکین ساختمان (نه صرفاً مستأجرین) الزامی است. این شرط به منظور حفظ حقوق شهروندی و جلوگیری از تحمیل ریسکهای احتمالی به ساکنین است. عدم رعایت این موضوع میتواند منجر به شکایت و درخواست جمعآوری دکل شود. شرکت احداث گستر با آگاهی کامل از این ضوابط، همواره بر رعایت کامل مقررات و اخذ تمامی مجوزهای لازم تأکید دارد تا پروژهها به صورت قانونی و ایمن پیش بروند.
شرایط نصب دکل در پشت بام و منازل شامل موارد زیر است:
- مجوز از شهرداری
- تأییدیه از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
- رضایت کتبی تمامی مالکین ساختمان (نه صرفاً مستأجرین)
نحوه شکایت و پیگیری تخلفات دکلها
شهروندانی که نسبت به نصب غیرقانونی دکلها یا نگرانی از میزان تشعشعات آنها معترض هستند، میتوانند از طریق مراجع ذیربط اقدام به شکایت کنند. مراجع اصلی برای پیگیری تخلفات دکلها عبارتند از:
- سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی
- شهرداریها
پیگیری این شکایات میتواند منجر به بررسیهای فنی و در صورت لزوم، جمعآوری دکلهای غیرمجاز یا اصلاح وضعیت دکلهای موجود شود.
انواع دکلها و پاسخ به نگرانیهای رایج
دکلهای مخابراتی که در سطح شهر مشاهده میکنیم، همگی یکسان نیستند و هر کدام وظایف و ویژگیهای خاص خود را دارند. شناخت این تفاوتها میتواند به درک بهتر نگرانیهای مرتبط کمک کند.
تفاوت دکلهای ارتباطات سیار (BTS) و اینترنت (مایکروویو)
به طور کلی، دو نوع اصلی از دکلهای مخابراتی وجود دارد: دکلهای ارتباطات سیار (BTS) و دکلهای اینترنت پرسرعت (مایکروویو).
| ویژگی | دکلهای BTS (ارتباطات سیار) | دکلهای مایکروویو (اینترنت پرسرعت) |
|---|---|---|
| کاربرد | پوششدهی شبکههای تلفن همراه (2G, 3G, 4G, 5G) | انتقال دادههای پرسرعت بین مراکز، تأمین اینترنت تجاری |
| شکل ظاهری | آنتنهای مستطیلی سفید رنگ | دیشهای بشقابی شکل |
| نحوه انتشار امواج | چتری و گسترده | متمرکز و نقطهبهنقطه |
| آلودگی بصری | کمتر | بیشتر |
| مقررات فاصله (مثال) | حداقل 30 متر از پنجرهها | متفاوت، بیشتر در مناطق تجاری |
دکتر رضا تقیپور در مورد آنتنهای BTS میگوید:
فعالیت تلفنهای همراه و آنتنهای BTS توسط سیگنالهای دیجیتال است و هرچه فرد نزدیکتر به این سیگنالها و آنتن باشد، سیگنال ضعیفتری دریافت خواهد کرد و طبق مطالعاتی که در دانشگاه علم و صنعت درباره این آنتنها صورت گرفت، شعاع امواج BTS و میزان اثرگذاری آنها به اندازه یک استوانه به عمق 1.2 متر است و به علت آنکه انتشار امواج آنتنها چتری است، برای نزدیک آن هیچ مشکلی نخواهد داشت.
این دیدگاه نشان میدهد که در نزدیکی بسیار زیاد به آنتن، به دلیل الگوی انتشار چتری، ممکن است شدت امواج کمتر از حد انتظار باشد.
آیا دکل ایرانسل ضرر دارد و آیا دکل همراه اول ضرر دارد؟
نگرانی در مورد ضرر دکلهای اپراتورهای خاص مانند ایرانسل یا همراه اول، معمولاً به دلیل مشاهده بیشتر دکلهای این اپراتورها در مناطق مسکونی است. با این حال، از نظر علمی، نوع اپراتور تأثیری در ماهیت امواج ساطعشده ندارد. تمامی اپراتورها موظف به رعایت استانداردهای ملی و بینالمللی در مورد میزان تشعشعات هستند. بنابراین، اگر دکلی از هر اپراتوری، چه ایرانسل و چه همراه اول، مطابق با ضوابط و با مجوزهای لازم نصب شده باشد، میزان خطر آن تفاوتی با دکلهای سایر اپراتورها نخواهد داشت. تمرکز باید بر رعایت استانداردها و نظارت بر آنها باشد، نه بر نام اپراتور.
فاصله مناسب از دکل و مفهوم “منطقه امن”
یکی از سوالات پرتکرار، در مورد «فاصله ایمن» از دکلهای مخابراتی است. برخی ادعا میکنند که در فاصله 50 متری از دکل، هیچ موجی وجود ندارد یا اینکه امواج در فواصل مشخصی کاملاً بیخطر میشوند. این ادعاها به طور گسترده توسط کارشناسان و مراجع علمی رد شده است. واقعیت این است که امواج الکترومغناطیسی با فاصله گرفتن از منبع، تضعیف میشوند، اما هرگز به طور کامل ناپدید نمیشوند. قویترین اثرات امواج در نزدیکترین فاصله به منبع است و با افزایش فاصله، شدت آنها کاهش مییابد. مفهوم «منطقه امن» به معنای عدم وجود امواج، از نظر علمی صحیح نیست. آنچه اهمیت دارد، رعایت حدود استاندارد تشعشعات است که توسط نهادهای نظارتی تعیین میشود.
زندگی زیر دکل مخابراتی و جنبههای مالی
زندگی در نزدیکی دکلهای مخابراتی، علاوه بر نگرانیهای سلامتی، میتواند جنبههای روانی و مالی نیز داشته باشد. برخی افراد از نظر روانی احساس ناامنی میکنند، حتی اگر شواهد علمی قاطعی برای ضرر وجود نداشته باشد. از جنبه مالی، در برخی موارد، مالکین املاک (به ویژه پشت بامها) در ازای نصب دکل، مبالغی را به عنوان اجاره یا ودیعه دریافت میکنند. گزارشهای غیررسمی در انجمنهایی مانند P30world به ودیعه 24 میلیون تومانی و اجاره ماهانه 6 میلیون تومانی (برای دکل مبیننت) اشاره کردهاند. این مبالغ میتواند برای مالکین جذاب باشد، اما باید با آگاهی کامل از تمامی جوانب و رعایت حقوق سایر ساکنین و همسایگان صورت گیرد.
| نوع پرداخت | مبلغ (تومان) | توضیحات |
|---|---|---|
| ودیعه | 24,000,000 | یکبار پرداخت، گزارش شده برای دکل مبیننت |
| اجاره ماهانه | 6,000,000 | پرداخت ماهانه، گزارش شده برای دکل مبیننت |
نظر دکتر سمیعی در مورد دکل های مخابراتی
در فضای عمومی و شبکههای اجتماعی، گاهی اوقات به نقل قولهایی از افراد سرشناس و متخصصان برجسته، از جمله دکتر مجید سمیعی، جراح مغز و اعصاب شهیر ایرانی، در مورد مضرات دکلهای مخابراتی اشاره میشود. با این حال، پس از بررسی منابع معتبر علمی و خبری، هیچ اظهارنظر رسمی و مستندی از دکتر سمیعی در خصوص تأیید یا رد مضرات دکلهای مخابراتی یافت نشده است. این موضوع نشان میدهد که برخی از این نقل قولها ممکن است شایعه یا برداشتهای نادرست باشند. در مواجهه با چنین ادعاهایی، همواره باید به منابع رسمی و تأییدشده رجوع کرد و از انتشار اطلاعات تأییدنشده پرهیز نمود.
جمعبندی و توصیههای عملی برای کاهش خطرات
با توجه به آنچه گفته شد، دکلهای اینترنت و مخابراتی، ستون فقرات ارتباطات مدرن هستند و زندگی بدون آنها تقریباً غیرممکن است. در حالی که سازمان بهداشت جهانی تاکنون هیچ ارتباط قطعی بین امواج سطح پایین آنها و بیماریهای جدی را تأیید نکرده، اما نگرانیها و تحقیقات در حال انجام، لزوم احتیاط و آگاهی را گوشزد میکند.
برای کاهش مواجهه با امواج و محافظت فردی، توصیههای عملی زیر میتواند مفید باشد:
- فاصله گرفتن از منابع:تا حد امکان، تلفن همراه خود را در هنگام عدم استفاده از بدن دور نگه دارید (مثلاً روی میز یا در کیف). هنگام مکالمه طولانی، از هندزفری استفاده کنید.
- کاهش زمان استفاده:زمان استفاده از تلفن همراه و سایر دستگاههای بیسیم را مدیریت کنید، به خصوص در کودکان.
- استفاده از کابل:در صورت امکان، برای اتصال به اینترنت از کابل شبکه به جای Wi-Fi استفاده کنید، به خصوص برای کامپیوترهای رومیزی.
- خاموش کردن دستگاهها:در هنگام خواب، مودم Wi-Fi و تلفن همراه را در حالت پرواز قرار دهید یا خاموش کنید.
- رعایت ضوابط نصب:در صورت مشاهده دکلهای مخابراتی که به نظر میرسد ضوابط نصب (مانند فاصله از پنجرهها یا عدم اخذ مجوز) را رعایت نکردهاند، از طریق سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و شهرداری پیگیری کنید.
- رجوع به منابع علمی معتبر:برای کسب اطلاعات، همواره به سازمانهای معتبر مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و وزارت بهداشت کشور خود مراجعه کنید. از اعتماد به شایعات بیاساس و اطلاعات منتشرشده در شبکههای اجتماعی یا رسانههای غیرمعتبر (مانند روزنامهنگاری زرد) که ادعاهایی مانند ارتباط 5G با شیوع ویروسها (مانند COVID-19) را مطرح میکنند، پرهیز کنید. این ادعاها بارها توسط جامعه علمی رد شدهاند.
در نهایت، رویکرد متوازن و مبتنی بر علم، بهترین راه برای مدیریت نگرانیها و بهرهبرداری ایمن از فناوریهای نوین است. شرکت احداث گستر نیز همواره بر رعایت دقیق استانداردها و مقررات در تمامی پروژههای خود تأکید دارد تا سلامت و آرامش شهروندان تضمین شود.
