روشنایی معابر زیرساختی حیاتی است که ایمنی و امنیت شهروندان را تضمین میکند. با وجود اهمیت بالا، همواره ابهاماتی درباره اینکه وظیفه تامین روشنایی معابر دقیقاً بر عهده چه کسی است، وجود دارد. این نوشتار با استناد به قوانین و آییننامهها، مسئولیت نهادهای مختلف از جمله وزارت نیرو و شرکتهای برق را شفافسازی میکند.
تأمین روشنایی معابر، وظیفه کدام نهاد است؟
طبق قوانین جاری کشور، وظیفه تامین روشنایی معابر بر عهده شرکتهای توزیع نیروی برق (زیرمجموعه وزارت نیرو) است. بر خلاف تصور عموم که شهرداریها را مسئول میدانند، شرکتهای برق موظف به نصب، نگهداری و تأمین هزینه انرژی چراغهای معابر عمومی هستند. در صورت بروز خاموشی، شهروندان باید با سامانه فوریتهای برق (معمولاً 121) یا شرکت توزیع برق منطقه خود تماس بگیرند.
قانون روشنایی معابر و نقش وزارت نیرو
سیر تحول قانون روشنایی معابر نشاندهنده انتقال وظایف از شهرداریها به وزارت نیرو است. اگرچه در سالهای دور (طبق قانون شهرداری مصوب 1345) شهرداریها نقش داشتند، اما با تصویب قانون سازمان برق ایران (1346) و قانون تأسیس وزارت نیرو (1353)، این وظیفه تخصصی به متولیان صنعت برق واگذار شد. هدف از این تمرکز قانونی، یکپارچهسازی شبکه توزیع و مدیریت بهینه انرژی در سطح ملی بوده است.
آیین نامه روشنایی معابر مصوب هیأت وزیران
سند نهایی و لازمالاجرا در این حوزه، آیین نامه روشنایی معابر مصوب 18/10/1364 هیأت وزیران است. این آییننامه صراحتاً بیان میکند:
«وظیفه تأمین، نصب، نگهداری و پرداخت هزینههای مربوط به روشنایی معابر عمومی شهرها و روستاها بر عهده شرکتهای برق منطقهای (وزارت نیرو) است.»
این مصوبه خط بطلانی بر تمام ابهامات پیشین کشید و مسئولیت مالی و اجرایی را تماماً از دوش شهرداریها برداشت.
روشنایی معابر شهری توسط شرکتهای توزیع برق
در بحث روشنایی معابر شهری، شرکتهای توزیع برق با چالشهای فنی متعددی روبرو هستند. طراحی مهندسی در محیطهای شهری نیازمند رعایت استانداردهای خاصی (مانند نشریه 614) است تا علاوه بر تأمین نور، از خیرگی چشم رانندگان جلوگیری شود. تجهیزات شامل پایههای تلسکوپی یا لولهای، بازوها و چراغهای لاکپشتی یا LED است.
استاندارد کلاسهای روشنایی
جدول زیر حداقلهای مورد نیاز برای روشنایی معابر شریانی را نشان میدهد که شرکتهای برق ملزم به رعایت آن هستند:
| نوع راه | حجم ترافیک | سطح روشنایی متوسط (لوکس) | یکنواختی مورد نیاز |
|---|---|---|---|
| بزرگراهها (شریانی درجه 1) | بسیار بالا | 30-40 | 0.40 |
| خیابانهای اصلی (شریانی درجه 2) | بالا | 20-30 | 0.35 |
| معابر محلی و کوچهها | کم | 5-10 | 0.25 |
روشنایی معابر روستایی و مسئولیت شرکت برق
تأمین روشنایی معابر روستایی نیز دقیقاً مشابه شهرها، در حیطه وظایف شرکتهای توزیع برق قرار دارد. با این حال، دهیاریها و شوراهای اسلامی روستا نقش مهمی در نیازسنجی و گزارش نقاط کور به اداره برق شهرستان ایفا میکنند. به دلیل پراکندگی بافت روستایی، استفاده از چراغهای با دوام بالا و هزینه نگهداری پایین در اولویت شرکتهای برق برای این مناطق است.
تامین روشنایی جاده ها و همکاری راهداری
در خصوص تامین روشنایی جاده ها (خارج از محدوده شهری)، موضوع کمی متفاوت است. اگرچه تأمین برق با وزارت نیرو است، اما طبق قوانین ایمنی راه، سازمان راهداری و حملونقل جادهای نیز در تعیین نقاط حادثهخیز (مانند گردنهها، تونلها و تقاطعها) که نیاز مبرم به روشنایی دارند، دخیل است. بنابراین، روشنایی راههای بینشهری نتیجه همکاری مشترک وزارت نیرو (تأمین برق و تجهیزات) و وزارت راه (بسترسازی و ایمنی) است.
مزایای ایمنی و امنیتی روشنایی
اجرای صحیح قوانین روشنایی تأثیر مستقیم بر کاهش جرایم و تصادفات دارد.
- افزایش ایمنی ترافیکی: دید بهتر راننده و کاهش تصادفات عابر پیاده.
- کاهش جرم: طبق تحقیقات، روشنایی مناسب میتواند نرخ جرم را تا 36 درصد کاهش دهد.
- امنیت روانی: ایجاد حس آرامش برای شهروندان هنگام تردد شبانه.
